Xuquuqda ka qaybgalka siyaasadda dalka ee beelaha la hayb sooco si la mid ah sida muwaadinninta ka le ee ka soo jeedda beelaha tirada badan waxa ay muhiimad wayn u leedahay horumarka dhaqan iyo dhaqaale ee dalka iyo bulshada guud ahaa, waxaa daruuri ama lagma maarmaan ah in isbedel xaggga takoorka iyo dhaqanka quudhsiga ku salaysan ee bulshdeena ku baahay la sameeyo, lagan wada shaqeeyo sidii loo dhimi lahaa ma loo wad tirtiri lahaa quudhsiga iyo takoorka raadka xun ku yeeshay nolosha muwaadiniin inal wadaaga dalka iyo diintaba.
Sida is ka cad, dadka ka soo jeeda beelaha la hayb sooco ee dalkani waxa ay la wadaagaan nolosha, dhibaatad, nabad galyada , horumarka iyo degenaanshaha iyo wax ka kasta ama xaalad kasta oo ay bulshada Somaliland ku sugan tahay, marka laga reebo waxyaalaha is dhexgalka ama takoorka quudhsiga ku salaysani ka reebaay.Mujtamca dalka oo dhamaan 100% muslim ah waxaa haddaba muran la’aan ah in hab dhaqan foolxun oo wax sal iyo raad toona aan lahayn in qaarka mid ah muwaadiniinta laga duudsiyay xuquuqdii islaamnimo iyo tii muwaadinimo labadba.
Sida runta nidaamka dimoqraadiga ama siyaasaddeed ee xorta ah ee maanta dalka ka jira oo ogolaanaya xuquuqda is abaabulka , ururada wadaniga ah iyo xoriyaadka saxaafadda ee dhamaan muwaadiniinta waxaan odhan karaa waa fursadda kowaad ee dahabiga ah taasi oo wax wayn ku kordhisay dadaalka in ay dadka ka soo jeeda beelaha la hayb sooco ay codkooda ku hadlaan, saxaafadda isla markaana ku soo gudbiyaan cabshadooda iyo baahiyaha u gaarka ah,iyo waliba inay ururro wadani ah oo abaabulka iyo horumarka dadka ka shaqeeya samaystaan, waxaana runtii mahad balaadhan leh dadka faraha badan ee ku nool dhamaan gobolada dalka ee beelaha tirada badan ee cadiidiska ama tacadigu ka yimaaddo ka tirsan kuwaasi oo si naxariis leh samafalka iyo taageerada had iyo jeer la garab taagan inay dadkaasi la quudhsaday ka baxaan dhibaatada takoorka xaga dhaqanka bulshada ay la nool yihiin kaga imanaaya.
Haddaan nuxurka maqaalkan ee caqabadaha ka hortaagan beelaha la hayb sooco inay si la siman muwaadinninta kale uga qaybqaataan hogaanka iyo siyaasadda dalka dib ugu soo noqdo, waxaa jirta in isbedelada xagga horumarka iyo xuquuqda dimoqraadiyadda ah ee somaliland dhawaan ka bilaabmay haddii loo eego kaalmaha ay kaga jiraan nolosha mujtamaca iyo hogaanka siyaasadda ee somaliland waxaa si cad kuugu muuqanaaya in ay ka sii hoosayso markii ay siyaasadda dalku ku salaysnayd nidaamka beela qaybsiga, taasi oo aanay waxba u kordhin wax ay ee mabaadiidi’ida assasiga ah ee dimoqraadiyadda ka dhinto mooyaane dadka la hayb sooco. Dhibaatooyinkaasi waxaa laga eegi karaa dhinacyo farabadan, iyadoo aan markasta xasuusanahay in quudhsiga ama takoorka beelaha gaboooye uu yahay dhaqanka ugu xun ee somalidu leedahay.
Haddii aan ka eegno dhinaca fahamka mabaadiidi’ida aasaasiga ah ee dimoqraadyadda waxaa ka mid ah in taladu ka go’odo dadka inta badan (The majority Rules) Taasoo had iyo jeer ay soo xigtaan dadka u dooda maamulka dimoqraadiga iyo xuquuqda aadamaha ee loo wada siman yahay, waxaan uga jeedaa maaha mabaadida dimoqraadiga inta adiga ama qolada badan uun dantooda sheegaysa in la siiyo tixgelin waxaase talada oo ka go’da inta badan daba taalla oo aan ka hadhi Karin in xuquuqda qof ahaaneed iyo danaha dadyawga laga tirada badan yahay ay ahaadaan kuwa si adag loo dhawray iyadoo dadka laga tirada badan yahay laga qayb gelinayo maamulka, qorshaha horumarka, talada iyo hogaanka miyi ilaa heer degmo, gobol iyo qaran si la mid ah muwaadinninta kale.
Sida darteed waxaa ka maqan dimoqraadiayadda Somaliland ee ku salaysan in tirade badan taladu ka go’oda qaar ka mid ah mabaadi’ida aasaasiga ah ee maamul wanaagga iyo horumarka dhamastiran ee bulshada dimoqraadiga ah ilaalinta xuquuqda dadka laga tirada badan yahay (the principales of protection of individual and minority rights and the majority rule in democracy) sida darteed dadaalka ay dadka ka soo jeeda beelaha gabooye ee la hayb sooco ay ugu jiraan sidii ay xuquuq iyo fursado si la mid ah kuwa muwaadinninta kale ee dhinacyada kala duwan ee horumarka, sida wax barashada, shaqada, dhaqaalaha, siyaasadda iyo hogaanka dalka, dedaalkaasi waa mid bilaw ah soconna doona ilaa inta ay hadafkaasi gaadhayaan insha allah.
Halganka ama dadaalka ay bilaabeen beelaha la hayb sooco iyagoo ah muwaadiniinta Somaliland asal u ah in takoor iyo tiro yaraan ku waayeen xuquuqdoodii ka qaybgalka horumarka, talada iyo siyaasadda dalka maaha wax la aqbali karaayo Hadaba haddii ay ku soo bixi waayeen doorashooyinkii dalka hore uga dhacay ee deegaanka iyo baarlamaanka taasi ma in aanay xubno gole deegaan iyo mid baarlamaan midnaba waxba ku yeelan ayay xukumaysaa, waxaa lagama maarmaan ah dadka la hayb soocaa si ay uga qayb-galaan golayaasha lagu go’aamiyo arrimaha saameeya noloshooda.si xuquuqda dadka oo dhan mid yar iyo mid weynba dhamaan dalka ku wada nool loo simo in la raadiyo habkale oo shuruucda dalka dib loogu eegayo si loogu sameeyo dariiq sharciga waafaqsan oo ay kaga qaybgalaan golayaasha lagu qorshaynayo siyaasadda khusaynaysa baahidooda iyo noloshooda isla markaas siinaya fursad ay waxtarkooda ku yeeshaan horumaka bulshada iyo xuquuqda dadka ka soo jeeda beelaha gabooye ee ku nool Somaliland.
Nimco Iid Salaan – VOSOMWO Chairperson Hargeisa
Head Office Hargeisa Somaliland ...
Banaadir Post
banaadir post
Search This Blog
Thursday, December 24, 2009
Saddex wiil oo xisbul Islaam ka soo baxsadey kana daba tagay Indhacade oo ay qaraabo dhow yihiin
Wasiiru dowladaha Gaashaandhiga Soomaaliya Sheekh Yuusuf Indhacade oo Caruurtaan qaabilay ayaa Saxaafada u sheegay inuu aad ugu calool xumaaday markuu arkay caruur sidaan u da'a yar oo ciidan laga dhigtay isla markaana waalidkood in muddo ah arkin, waa isagu yiri.
Indhacade ayaa ahaa ragii aasaasey Xisbul Islaam, cabsi uga timid alshabaab darteedna u galay qolyaha Sheekh Shariif,ma dhici kartaa in indhacade yaqaano caruurtan, ciidamada ugu badan Xisbul Islaam waa Indhacade beeshiisa.
Wuxuu sheegay inow aad uga xumaadey kuwa caruurtan soo dagaal galay,taaso been ah, maxaa yeelay waa nin lagu yaqaan inow dagaal galiyo dhalin yaro beeleed aad da'a yar una badnaa dhamaantood beeshiisa.
Beeni raad ma leh..
Banaadir Post
Indhacade ayaa ahaa ragii aasaasey Xisbul Islaam, cabsi uga timid alshabaab darteedna u galay qolyaha Sheekh Shariif,ma dhici kartaa in indhacade yaqaano caruurtan, ciidamada ugu badan Xisbul Islaam waa Indhacade beeshiisa.
Wuxuu sheegay inow aad uga xumaadey kuwa caruurtan soo dagaal galay,taaso been ah, maxaa yeelay waa nin lagu yaqaan inow dagaal galiyo dhalin yaro beeleed aad da'a yar una badnaa dhamaantood beeshiisa.
Beeni raad ma leh..
Banaadir Post
Dad Badan oo ku geeriyooday Dagaal Maalintii Labaad Magaalada Gaalkacyo ku dhexmaraya Maamulada Puntland iyo Galmudug
Barqanimadii Maanta ayaa waxaa dib dagaal uga qarxay Suuqa Magaalada Gaalkacyo kaaasoo u dhexeeya Ciidamada Dowlada Hoose ee Dowlaad Goboleedka Puntland iyo Ciidamo taabacsan Maamulka Galmudug ee Koonfuta Magaaladaasi ka jira.
Dagaalka oo la sku adeegsaday hubka nuucyadiisa kala duwan si weyn uga xooggan kii shalay ayaa sababay geerida ilaa 7 qofood halka dad intaasi ka siin badana ay dhaawacyo soo gaareen kadib rasaastii badneyd ee Maanta la is dhaafsaday.
Wararka ayaa intaasi ku daraya in wali rasaastu si teel teel ah u socoto,islamarkaana Ciidamada labada dhinac ay wali isku hor fadhiyaan magaalada.
Khilaafkaan gacan ka hadalka keenay ayaa la sheegay inuu ka dhashay kadib markii ganacsato suuqa ku shaqeysata ay hub la soo baxeen islamarkaana dagaal kala hortageen Ciidamada Dowlada hoose ee Puntland markii ay amaro ku baxsheenin bartamaha suuqa laga rarao ganacsiga,taasoo ku saabsan in meelaha sharci darada ah aan lagu ganacsan,markii arintaasi dagaal keentay waxaa ay isu badashay dagaal maamulada u dhexeeya.
Banaadir Post
Dagaalka oo la sku adeegsaday hubka nuucyadiisa kala duwan si weyn uga xooggan kii shalay ayaa sababay geerida ilaa 7 qofood halka dad intaasi ka siin badana ay dhaawacyo soo gaareen kadib rasaastii badneyd ee Maanta la is dhaafsaday.
Wararka ayaa intaasi ku daraya in wali rasaastu si teel teel ah u socoto,islamarkaana Ciidamada labada dhinac ay wali isku hor fadhiyaan magaalada.
Khilaafkaan gacan ka hadalka keenay ayaa la sheegay inuu ka dhashay kadib markii ganacsato suuqa ku shaqeysata ay hub la soo baxeen islamarkaana dagaal kala hortageen Ciidamada Dowlada hoose ee Puntland markii ay amaro ku baxsheenin bartamaha suuqa laga rarao ganacsiga,taasoo ku saabsan in meelaha sharci darada ah aan lagu ganacsan,markii arintaasi dagaal keentay waxaa ay isu badashay dagaal maamulada u dhexeeya.
Banaadir Post
Madaxweynihii hore ee Soomaaliya C/llaahi Yuusuf Axmed oo sheegay in xaaladda dalku ay tahay mid sidii hore ka khatar badan
Khamiis, December 24, 2009: Madaxweynihii hore ee Soomaaliya C/llaahi Yuusuf Axmed oo wareysi siiyay isagoo ku sugan dalka Ingiriiska Laanta Afka Soomaaliga ee VOA-da ayaa si weyn uga dayriyay xaaladda Soomaaliya, wuxuuna sheegay inay tahay mid laga murugoodo.
C/llaahi Yuusuf oo xilka Madaxweynenimo ka dagay sanadkii hore kaddib markii cadaadis uga yimid dhinaca Beesha Caalamka ayaa sheegay in kooxaha dowladda Soomaaliya ka horjeeda ay caqabad ku yihiin ammaan ka dhasha Soomaaliya, ayna qorsheynayaan inay weeraraan Gobollada nabdoon sida Puntland iyo Somaliland.
"Xaaladda Soomaaliya waa mid haatan ka khatar badan sidii hore, waxaana kooxaha dowladda ka horjeeda ay wadaan qorshayaal ay ku horumarinayaan dagaalladooda, waxaana tusaale u ah Qaraxii ka dhacay Hotel Shaamow" ayuu yiri C/llaahi Yuusuf.
Gobollada Puntland ayuu sheegay inay ka jiraan xaalado ammaan xumo oo ay ka dambeeyaan dad ay adeegsanayaan kooxaha dowladda ka horjeeda, kuwaasoo uu sheegay inay u dhasheen gobollada koonfureed.
"Mar hore ayaan sheegay in kooxan ay yihiin kuwo khatar ku ah ammaanka guud ee dalka, anigana shaki iigama jiro in la qabsanayo Muqdisho, markaas kaddibna ay u qorsheysan tahay inay weeraraan Puntlnad iyo Somaliland" ayuu mar kale yiri Yuusuf.
Madaxweynihii hore ee Soomaaliya wuxuu sheegay in Islaamiyiinta Soomaaliya ay soo mareen qaabab kala duwan ayna ku haminayeen inay xukunka la wareegaan markii ay dhacday xukuumaddii hore ee Soomaaliya, ayna isdhisayeen tan iyo markaas.
"Filimaayo kooxahan oo wata dagaalyahanno shisheeye ah inay ku hakan doonaan qabsashada Muqdisho, waxayse wadaan qorshayaal ay ku doonayaan inay kula wareegaan Soomaaliya oo dhan, dabadeedna ay sheegtaan ay qabsadaan Jabuuti, Ethiopia illaa Mareykanka" ayuu yiri Madaxweyne C/llaahi Yuusuf Axmed
Sidoo kale wuxuu carrabka ku dhuftay in markii uu xilka hayay iyo ka hor uu dhowr jeer oo hore caalamka u diray qaylo dhaan, balse aan xiligan waxba laga qaban karin kooxahan, isagoo sheegay inay weli jiraan fursado looga hortagi karo.
Waa markii labaad oo uu Madaxweynihii hore ee Soomaaliya uu wareysi siiyo warbaahinta tan iyo markii uu xukunka ka dagay dabayaaqadii sanadkii 2008, markaasoo uu socday shirkii lagu soo dhisay xukuumadda wadaagga ah ee uu hoggaaminayo Sheekh Shariif Sheekh Axmed.
C/llaahi Yuusuf oo xilka Madaxweynenimo ka dagay sanadkii hore kaddib markii cadaadis uga yimid dhinaca Beesha Caalamka ayaa sheegay in kooxaha dowladda Soomaaliya ka horjeeda ay caqabad ku yihiin ammaan ka dhasha Soomaaliya, ayna qorsheynayaan inay weeraraan Gobollada nabdoon sida Puntland iyo Somaliland.
"Xaaladda Soomaaliya waa mid haatan ka khatar badan sidii hore, waxaana kooxaha dowladda ka horjeeda ay wadaan qorshayaal ay ku horumarinayaan dagaalladooda, waxaana tusaale u ah Qaraxii ka dhacay Hotel Shaamow" ayuu yiri C/llaahi Yuusuf.
Gobollada Puntland ayuu sheegay inay ka jiraan xaalado ammaan xumo oo ay ka dambeeyaan dad ay adeegsanayaan kooxaha dowladda ka horjeeda, kuwaasoo uu sheegay inay u dhasheen gobollada koonfureed.
"Mar hore ayaan sheegay in kooxan ay yihiin kuwo khatar ku ah ammaanka guud ee dalka, anigana shaki iigama jiro in la qabsanayo Muqdisho, markaas kaddibna ay u qorsheysan tahay inay weeraraan Puntlnad iyo Somaliland" ayuu mar kale yiri Yuusuf.
Madaxweynihii hore ee Soomaaliya wuxuu sheegay in Islaamiyiinta Soomaaliya ay soo mareen qaabab kala duwan ayna ku haminayeen inay xukunka la wareegaan markii ay dhacday xukuumaddii hore ee Soomaaliya, ayna isdhisayeen tan iyo markaas.
"Filimaayo kooxahan oo wata dagaalyahanno shisheeye ah inay ku hakan doonaan qabsashada Muqdisho, waxayse wadaan qorshayaal ay ku doonayaan inay kula wareegaan Soomaaliya oo dhan, dabadeedna ay sheegtaan ay qabsadaan Jabuuti, Ethiopia illaa Mareykanka" ayuu yiri Madaxweyne C/llaahi Yuusuf Axmed
Sidoo kale wuxuu carrabka ku dhuftay in markii uu xilka hayay iyo ka hor uu dhowr jeer oo hore caalamka u diray qaylo dhaan, balse aan xiligan waxba laga qaban karin kooxahan, isagoo sheegay inay weli jiraan fursado looga hortagi karo.
Waa markii labaad oo uu Madaxweynihii hore ee Soomaaliya uu wareysi siiyo warbaahinta tan iyo markii uu xukunka ka dagay dabayaaqadii sanadkii 2008, markaasoo uu socday shirkii lagu soo dhisay xukuumadda wadaagga ah ee uu hoggaaminayo Sheekh Shariif Sheekh Axmed.
50 sana ka dib oo aan xur ahayn hogaan ma leenahay?
Hogaankasa yaa ku haboon?
Umadaha caafimaadka qaba, ilbaxnimada leh, nabadda haysta, dadkoodu miyir qabaan, xikmaddu shaqayso ee aan xabadu shaqayn, qalinku shaqeeyo ee aan qorayga iyo qabiilku shaqayn, aqoontu shaqayso ee jahligu shaqayn, ee iftiinka kuwada hadla, ayadoo aan lays handadayn, isuna muuqda oo aan wejigu xirayn, umadahaas hogaankooda uma soo hanqal taago dhiigya-cab ku haboonaan lahaa in Maxkamad la soo taago, magac diineed, ama magac qabiil, ama magac jabhadeed ka uu doono ha ku daadiya dhiigee.
Soomaaliyana hogaankeeda waa in uu u soo tartamaa qof lagu yaqaan: aqoon, nabad ka- shaqayn, waxbarsha-abuur, caafimaad-abuur, ceelal-qodid iyo dhamaan horumarka qaybihiisa kala duwan, laguna yaqaan in uu dhiiga dadkiisa ka caaganyahay, oo wax-tarkooda cimrigisa uu ku dhameeyay. Qofkaas {rag ama dumar} cidii aw doono ha noqdee, ayaa xaq u leh. Waana in aan gaarnaa maalin uu Dhiigya-cab, Qaxiye, Dumiye, Burburiye, Naafeeye, Aqoondiid, Kaligii-Caaqil, Kaligii-Wadani, Kaligii-Muslim, Kaligii-Cune Kaligii-Wadaad iyo wixii lamid ah, uu ka raja beelo in uu Soomaaliya hogaankeeda uu u soo istaago. Waana gaari doonaa Alla idankii marka hore, kadibna hadba inta aan dadaal bixino, waana hubaa in ay soo socoto xilli Soomaaliya ay Singabur cusub noqon doonto Alla idankii.
Taariikh kooban
Hogaankii 1960-1969
Waxaa jiray dawlad shibil ah oo ku dhisan qaabka Baarlamaanka ee lawada yaqaano. Laakin Dimoqradiyadeedu ay guursatay Qabiil! oo qabiilku aanu ka marayn doorashooyinka, inkasta oo xurnima ay jirtay. Madaxweyne doorashada looga guulaystay ayaa iska tegay dhib la’aan oo beertiisii aaday, wax wareer ahna ma abuurin, mid kale oo isaga mar Ra’iisulwasaare u ahaa, hasa yeeshee ay is af-garan waayeen, ayaa soo dadaalay oo Madaxweyne naqday. Marka ayadoo wax wanaagsan noo bilaabanyihiin, oo aan sii barbaraneyno ayuu kacaankii yimid.
Kacaannkii muxuu sheegtay in uu u yimid?
Ka caankii ciidanku waxa uu noo sheegay in uu hogaan-xumo awgeed u yimid loona baahanyahay in la bedelo maamulkii markaa jiray, oo weliba xoog lagu bedelo.
Muxuu qabtay Kacaankii?
Marka aan soo koobo kacaankii wax badan ayuu dhisay, wuxuusa sababay hadana burburkoodii oo ah xurnima la’aan, sedbursi, dagaala aan dhamaan iyo waxyaaba kale. Waxaana nagu filan Murtidii ahayd {Afkaaga ka adkaaw Af……. Ahaaw, ama Afgooye aad}. Waana iska soo koobay, oo waad kawada dheregsantihiin wixii dhacay.
Maxaa ka dambeeyay?
Jabhadihii bilaaw iyo dhamaad.
Markii ay soomaaliya jabhadaha hubaysan ee xukunkii ciidanka diidanaa soo ifbaxeen, dad badan waxa ay filayeen in barwaaqa la geli doono, marka xukunka ciidanka la rido. In badan rejadaas wanaagsan ayey ku dhinteen, oo qaarkood weliba hogaamiyayaal ahaayeen sida, Dr. Ismaaciil Jimcaale, Xaaji Muusa Boqor,
Xaaji Xaashi Wehliye iyo kuwa kale{inkasta oo sida labada Xaaji ee dambe ku dhinteen laga been-sheegay}.
Ka been sheeggaasina uu horseeday dhibka ugu badan ee Soomaaliya ka dhacay, ama hadda ka dhacaya, amaba ka dhici doona. Taana mar kale ayaan ka hadli doonaa, hadii Alla idmo, si bulshada Soomaaliyeed ee danayneysa xaqiiqadu ay u ogaato sida ay ku dhinteen ragaas iyo ragii kale ee la dhintay.
Aan u soo naqdo tii aan haada ka hadli laha oo ah in rajadii laga qabay jabhaduhu ay cadaatay in ay been ahayd waqti gaaban gudihiis, ayadoo weli uu joogo Muqdisho madaxwene Maxamad siyaad.
Halkay ku dambeeyeen jabhadahaas?
Markii la arkay qorsha la’aanta jabhadahaas, aqoon la’aantooda, kala dambayn la’aantooda, qaybqaybsanaantooda, xukun u oomanaantooda, qabyaaladdooda, bililiqaysigooda iyo xumaana kale oo aan halkaan lagu soo koobi karin, waxaa dadka intiisii daacadda ahi, ee horay u taageeray bilaabeen in ay u duceeyan xukunkii hore, inkaarna dusha uga tuuraan jabhadihii burburiyay maamulkii iyo ilihii dhaqaalaha, maamul kalana aan keenin.
Waxaa xusid mudan in jabhadahaas iyo hogaankoodu dhamaantiis uusan wada xumayn, laakin waxaa ka tan badiyay qolooyin danaystayaal ah oo maamul la’aanta dantooda u arkay, waana kuwa dilay Xaaji Muuse Boqor iyo Xaaji Xaashi Weheliye iyo akhyaartii kale ee lala dilay ee aan soo sheegnay, kadib markii ay ogaadeen in ay dawladda la gaareen heshiis xukunka si nabad ah ay ugu wareejinayso, si dhiig sokeeye looga badbaado. Kadibna kooxdii dishay waxa ay suuqa geliyeen in ay dawladii markaa jirtay dishay. Waana arinka qarxiyay Xamar ee sababay dhibka aan ilaa hadda ku jirno.
Ma loo darsaday WarLord-yadii.
Maalmahaan {nasiib-daro} WarLord-yadii waa loo duceeyaa, ka dib markii la arkay dhaqan-xumada kooxaha diinta ku ganbada, oo ku caan-baxay in qofkii ka aragti duwanba ay Gaaleysiiyaan si ay dhiigiisa, maalkiisa iyo sharaftiisa u banaystaan, waana intii ugu waaweyneed ee diinta Islaamku ilaalinaysay, sidoo kale waa waxyaabihii Rasuulkeenna Suubani N&NK uu ka dardaarmay Xajkii ugu dambeeyay asagoo Carafa taagan.
Kooxahani meelihii umaddu dulmiga uga gamban jirtay sida Masaajiddadii, Culamadii iyo meel kasta oo la dhawri jiray ayay karaamadii ka qaadeen. Kooxahan ayagana sida jabhadihii ayaa si indha la’aan ah loo taageeray, haddasa way muuqataa in laga shalaayay oo dadkii waxa ay qireen in WarLord-yadii ay kuwaan dhaameen. Sida ay horayba ugu qireen in Xukunkii Ciidamadu uu Jabhadihii dhaamay.
Kooxahaan maxay yihiin?
Bulshada Soomaaliyeed badankeedu way fahmeen, waqti-dheerba ha ku qaadatee in ay kooxahaan yihiin dadkii qabiilka ku qaraaban jiray oo qabiilkii u socon waayay, ee Mooryaantoodii dharka Afgaanistaan iyo camaamadaha Khaliijka u xiray, oo u ekaysiiyay dad cusub oo diin u adeegaya, si ay dadka masaakiinta ah ugu qaldaan.
Waxa ay sharaf tireen dhamaan waxyaabihii qiimaha lahaay, ee dadka Soomaalidu dhawri jireen sida: Kitaabka Alle, Shareecadii, Jihaadkii, Culumadii, Islaamkii iyo wax alla wixii dadka aktooda ku waynaa, taas oo keentay in dd badani ay diintii iyo wadaadadii ka cararaan. Horay ayaa loo yiri wadaadka xumi waxa uu wataa{qiilkii uu xoolahaaga ku banaysan lahaa, qawlaydii {mididii} uu ku qalan lahaa iyo qandigii uu ku qaadan lahaa intaba}. Marka kooxahani in ay ku gaaleysiiyaan, kadibna ku dilaan, xoolahaagana qaataan, naagtaadana guursadaan waxa ay la tahay sida koob biya qabow ah oo ay cabaan.
Ujeedada ay u dagaalayaan waa maxaay?
Ujeedada ugu wayn ee ka dambaysa, waa sidee awood, dhaqaale, dhul iyo dheef loo helaa? Gar ahaan waxaa ka go’an in ay gacanta ku dhigaan dhulka u dhexeeya {Beledweyne ilaa Kismaayo} oo ah degaana dhaqaale fara-badan laga helo oo dhul ahaana aad istaratiiji ah, xagga beeraha, dekadaha, wadooyinka isku xira Soomaaliya iyo dawladaha deriska ah, webiyada iyo magaalooyinka waaweyn. Waxaana u sii fududaynaya oo ku dhiiri gelinaya boobka, dhiiga, qaxinta iyo falalka kale ee xun, dadka dhulkaa iska leh oo nabad jecel oo si fudud lagu xoogi karo, oo u badan dad aan hubaysnayn, jeclayna dagaalada oo nabad, maamul iyo dawlad ku nool ah.
Xagey taageera ka heleen?
1 – Diin-jacaylaka dadka muslimka ah ayey ka faa’iidaysteen, oo moodayay waxa ay sheegayaan wax dhab ah oo daacad ah, oo taageera ay ka heleen markii hore.
2 – Awoodaha shisheeye oo doonaya in Soomaaliya dawlad la’aan ahaato, si ay ugu noqoto meel ay ayagu ka fushadaan danahooda gaarka ah.
3 – Idaacado iyo TV – ya ka ganacsada balaayooyinka oo dan u arkay in Soomaaliya noqoto meel aan holaceedu dhamaan, si ay u helaan warar joogta ah oo aduunka ka gedmaya.
4 - Iyo qolooyin kale oo fara badan oo balaaya ku nool ah
Maxaa ka dhexeeya ayaga iyo jabhadihii?
Sidii aan horay u soo sheegnay dadkaan diinta ku danaystaa badankoodu waa Mooryaantii qabaa’ilka oo camaamada la siiyay.Waa ku jireen markii hore dad yar oo waxaan daacad moodayay, laakin hadda waa isaga baxeen markii ay arkeen in abeesooyin iyo masas camaamada soo qaateen, dad fara badan oo ka tawba keenay oo aan arkay ayaa jira iyo kuwa kale oo aan aqaan oo la ii sheegay in ay ka carareen markii waagu ku baryay, oo ay arkeen in meesha waxa lagu haayo ay yihiin diinta ku gambo ee ku danayso. Mana jecli in aan magacya sheego, laakin waxa aan hayaa tira fara badan oo shalay halaagaan horboodaysay oo hadda ay ka marayso {aan ooyee albaabka ii xira}, tiiraanya darteed iyo sida loo marin habaabiyay. Dadkaan qaarkood magacoodu aad ayuu u dheeryahay.
Maxaa soo socda?
1 - Kooxahani waxa ay iska noqon doonaan WarLord-ya cusub oo kuwii hore ka dhibaata badan, laakin camaamada waa-weyn wata, si ay u qariyaan halaagooda, ayagoo u hardamaya ilaha dhaqaalaha gaar ahaan Beledweyne iyo Kismaayo inta u dhaxaysa, laakin waa ay iska dhamaan doonaan sidii adeeryaalkood-ba u dhamaaden, shacabkuna wuu ogyahay, waana ka horeeyaa kooxahaan, laakin wax-garadkii ayaa laga dhigay wax la dilay iyo wax la qaxiyay, ayadoo si gaar ah loo abaaray Culumada la ixtiraamo, Dhaqanka la dhawro, Saraakiisha, Aqoonyahanka, Ganacsatada iyo cid alla iyo cidii bulshada indha u ahayd xag aqooneed ama xag dhaqaale. Intii hartayna way af-duubanyihiin oo qoray ayaa madaxa looga hayaa, laakin Alla idankii waxa aan isleeyahay kacdoon shacbi oo nabad doon ah, dagaal diidna ah ayaa dhici doona muda dhaw, diin-ku-danaystayaashuna waqtigoodu wuu iska dhamaan doonaa.
Waxaasa loo baahanyahay:
1 – Wax-garadka qaybihiisa kala duwan waxaa looga baahanyahay in ay u ololeeyan in aan dimbiile dagaal oo dhiig ku nool ah aan hadda kadib loo ogolaan in uu xil ka raadiyo Soomaaliya, xil yar iyo mid wayn intaba, waana in Buug-madaw la furaa oo la geliyo dhamaan dagaal iyo dhiig ka macaashayaasha, si dadka Soomaaliyeed iyo Aduunkuba u barto dadkaa ayaga ah.
2 – waa in la isku xiraa bulshada nabadda jecel, ee dagaal-ku-noolayaashu kala firdhiyeen, si mar labaad loo jibiyo, dhiig-ka-macaashayaasha.
Boorama, Berbera, Hargaysa, Boosaaso, Garoowe, Gaalkacyo, Beledwene, Jowhar, Xamar, Marka, Baydhabo, Baardheere, Baraawe, Janaale, Kismaayo iyo magaalooyinka kale waxaa lagu dhisay nabad iyo xasilooni, ee laguma dhisin colaad iyo dagaal aan ujeedda lahayn.
Suugaan koobaan aan ku soo gunaanado:
Duulkaan dagalku duufsadaw Dadkiina maad u Danqataan?
Danyarta aan Daryeel lahayn ee Daalan maad u Danqataan?
Dhalaanka Diifka Daadihaa ee Dulman maad u Danqataan?
Dumarka Dagaalku Daashadee Dalcaawgaa maad u Danqataan?
Duqowda madfac Dooxay een la Daaweyn maad u Danqataan?
Dariiqa maydka Daadsan een la Duugin maad u Danqataan?
Diinya Damiir ma waad lahayn Dalka maxaad u Dumiseen?
Ma Dalkaya Diintaya Dadkaad Dantiina uun u Dayacdeen?
Dereja maleh Dumintaan ee Dib u-dhis maad ka Doorataan?
--------------------------------------------------------------------------------
Xasan Xundubey Jimcale
London, UK
walaalnimo@hotmail.com
Umadaha caafimaadka qaba, ilbaxnimada leh, nabadda haysta, dadkoodu miyir qabaan, xikmaddu shaqayso ee aan xabadu shaqayn, qalinku shaqeeyo ee aan qorayga iyo qabiilku shaqayn, aqoontu shaqayso ee jahligu shaqayn, ee iftiinka kuwada hadla, ayadoo aan lays handadayn, isuna muuqda oo aan wejigu xirayn, umadahaas hogaankooda uma soo hanqal taago dhiigya-cab ku haboonaan lahaa in Maxkamad la soo taago, magac diineed, ama magac qabiil, ama magac jabhadeed ka uu doono ha ku daadiya dhiigee.
Soomaaliyana hogaankeeda waa in uu u soo tartamaa qof lagu yaqaan: aqoon, nabad ka- shaqayn, waxbarsha-abuur, caafimaad-abuur, ceelal-qodid iyo dhamaan horumarka qaybihiisa kala duwan, laguna yaqaan in uu dhiiga dadkiisa ka caaganyahay, oo wax-tarkooda cimrigisa uu ku dhameeyay. Qofkaas {rag ama dumar} cidii aw doono ha noqdee, ayaa xaq u leh. Waana in aan gaarnaa maalin uu Dhiigya-cab, Qaxiye, Dumiye, Burburiye, Naafeeye, Aqoondiid, Kaligii-Caaqil, Kaligii-Wadani, Kaligii-Muslim, Kaligii-Cune Kaligii-Wadaad iyo wixii lamid ah, uu ka raja beelo in uu Soomaaliya hogaankeeda uu u soo istaago. Waana gaari doonaa Alla idankii marka hore, kadibna hadba inta aan dadaal bixino, waana hubaa in ay soo socoto xilli Soomaaliya ay Singabur cusub noqon doonto Alla idankii.
Taariikh kooban
Hogaankii 1960-1969
Waxaa jiray dawlad shibil ah oo ku dhisan qaabka Baarlamaanka ee lawada yaqaano. Laakin Dimoqradiyadeedu ay guursatay Qabiil! oo qabiilku aanu ka marayn doorashooyinka, inkasta oo xurnima ay jirtay. Madaxweyne doorashada looga guulaystay ayaa iska tegay dhib la’aan oo beertiisii aaday, wax wareer ahna ma abuurin, mid kale oo isaga mar Ra’iisulwasaare u ahaa, hasa yeeshee ay is af-garan waayeen, ayaa soo dadaalay oo Madaxweyne naqday. Marka ayadoo wax wanaagsan noo bilaabanyihiin, oo aan sii barbaraneyno ayuu kacaankii yimid.
Kacaannkii muxuu sheegtay in uu u yimid?
Ka caankii ciidanku waxa uu noo sheegay in uu hogaan-xumo awgeed u yimid loona baahanyahay in la bedelo maamulkii markaa jiray, oo weliba xoog lagu bedelo.
Muxuu qabtay Kacaankii?
Marka aan soo koobo kacaankii wax badan ayuu dhisay, wuxuusa sababay hadana burburkoodii oo ah xurnima la’aan, sedbursi, dagaala aan dhamaan iyo waxyaaba kale. Waxaana nagu filan Murtidii ahayd {Afkaaga ka adkaaw Af……. Ahaaw, ama Afgooye aad}. Waana iska soo koobay, oo waad kawada dheregsantihiin wixii dhacay.
Maxaa ka dambeeyay?
Jabhadihii bilaaw iyo dhamaad.
Markii ay soomaaliya jabhadaha hubaysan ee xukunkii ciidanka diidanaa soo ifbaxeen, dad badan waxa ay filayeen in barwaaqa la geli doono, marka xukunka ciidanka la rido. In badan rejadaas wanaagsan ayey ku dhinteen, oo qaarkood weliba hogaamiyayaal ahaayeen sida, Dr. Ismaaciil Jimcaale, Xaaji Muusa Boqor,
Xaaji Xaashi Wehliye iyo kuwa kale{inkasta oo sida labada Xaaji ee dambe ku dhinteen laga been-sheegay}.
Ka been sheeggaasina uu horseeday dhibka ugu badan ee Soomaaliya ka dhacay, ama hadda ka dhacaya, amaba ka dhici doona. Taana mar kale ayaan ka hadli doonaa, hadii Alla idmo, si bulshada Soomaaliyeed ee danayneysa xaqiiqadu ay u ogaato sida ay ku dhinteen ragaas iyo ragii kale ee la dhintay.
Aan u soo naqdo tii aan haada ka hadli laha oo ah in rajadii laga qabay jabhaduhu ay cadaatay in ay been ahayd waqti gaaban gudihiis, ayadoo weli uu joogo Muqdisho madaxwene Maxamad siyaad.
Halkay ku dambeeyeen jabhadahaas?
Markii la arkay qorsha la’aanta jabhadahaas, aqoon la’aantooda, kala dambayn la’aantooda, qaybqaybsanaantooda, xukun u oomanaantooda, qabyaaladdooda, bililiqaysigooda iyo xumaana kale oo aan halkaan lagu soo koobi karin, waxaa dadka intiisii daacadda ahi, ee horay u taageeray bilaabeen in ay u duceeyan xukunkii hore, inkaarna dusha uga tuuraan jabhadihii burburiyay maamulkii iyo ilihii dhaqaalaha, maamul kalana aan keenin.
Waxaa xusid mudan in jabhadahaas iyo hogaankoodu dhamaantiis uusan wada xumayn, laakin waxaa ka tan badiyay qolooyin danaystayaal ah oo maamul la’aanta dantooda u arkay, waana kuwa dilay Xaaji Muuse Boqor iyo Xaaji Xaashi Weheliye iyo akhyaartii kale ee lala dilay ee aan soo sheegnay, kadib markii ay ogaadeen in ay dawladda la gaareen heshiis xukunka si nabad ah ay ugu wareejinayso, si dhiig sokeeye looga badbaado. Kadibna kooxdii dishay waxa ay suuqa geliyeen in ay dawladii markaa jirtay dishay. Waana arinka qarxiyay Xamar ee sababay dhibka aan ilaa hadda ku jirno.
Ma loo darsaday WarLord-yadii.
Maalmahaan {nasiib-daro} WarLord-yadii waa loo duceeyaa, ka dib markii la arkay dhaqan-xumada kooxaha diinta ku ganbada, oo ku caan-baxay in qofkii ka aragti duwanba ay Gaaleysiiyaan si ay dhiigiisa, maalkiisa iyo sharaftiisa u banaystaan, waana intii ugu waaweyneed ee diinta Islaamku ilaalinaysay, sidoo kale waa waxyaabihii Rasuulkeenna Suubani N&NK uu ka dardaarmay Xajkii ugu dambeeyay asagoo Carafa taagan.
Kooxahani meelihii umaddu dulmiga uga gamban jirtay sida Masaajiddadii, Culamadii iyo meel kasta oo la dhawri jiray ayay karaamadii ka qaadeen. Kooxahan ayagana sida jabhadihii ayaa si indha la’aan ah loo taageeray, haddasa way muuqataa in laga shalaayay oo dadkii waxa ay qireen in WarLord-yadii ay kuwaan dhaameen. Sida ay horayba ugu qireen in Xukunkii Ciidamadu uu Jabhadihii dhaamay.
Kooxahaan maxay yihiin?
Bulshada Soomaaliyeed badankeedu way fahmeen, waqti-dheerba ha ku qaadatee in ay kooxahaan yihiin dadkii qabiilka ku qaraaban jiray oo qabiilkii u socon waayay, ee Mooryaantoodii dharka Afgaanistaan iyo camaamadaha Khaliijka u xiray, oo u ekaysiiyay dad cusub oo diin u adeegaya, si ay dadka masaakiinta ah ugu qaldaan.
Waxa ay sharaf tireen dhamaan waxyaabihii qiimaha lahaay, ee dadka Soomaalidu dhawri jireen sida: Kitaabka Alle, Shareecadii, Jihaadkii, Culumadii, Islaamkii iyo wax alla wixii dadka aktooda ku waynaa, taas oo keentay in dd badani ay diintii iyo wadaadadii ka cararaan. Horay ayaa loo yiri wadaadka xumi waxa uu wataa{qiilkii uu xoolahaaga ku banaysan lahaa, qawlaydii {mididii} uu ku qalan lahaa iyo qandigii uu ku qaadan lahaa intaba}. Marka kooxahani in ay ku gaaleysiiyaan, kadibna ku dilaan, xoolahaagana qaataan, naagtaadana guursadaan waxa ay la tahay sida koob biya qabow ah oo ay cabaan.
Ujeedada ay u dagaalayaan waa maxaay?
Ujeedada ugu wayn ee ka dambaysa, waa sidee awood, dhaqaale, dhul iyo dheef loo helaa? Gar ahaan waxaa ka go’an in ay gacanta ku dhigaan dhulka u dhexeeya {Beledweyne ilaa Kismaayo} oo ah degaana dhaqaale fara-badan laga helo oo dhul ahaana aad istaratiiji ah, xagga beeraha, dekadaha, wadooyinka isku xira Soomaaliya iyo dawladaha deriska ah, webiyada iyo magaalooyinka waaweyn. Waxaana u sii fududaynaya oo ku dhiiri gelinaya boobka, dhiiga, qaxinta iyo falalka kale ee xun, dadka dhulkaa iska leh oo nabad jecel oo si fudud lagu xoogi karo, oo u badan dad aan hubaysnayn, jeclayna dagaalada oo nabad, maamul iyo dawlad ku nool ah.
Xagey taageera ka heleen?
1 – Diin-jacaylaka dadka muslimka ah ayey ka faa’iidaysteen, oo moodayay waxa ay sheegayaan wax dhab ah oo daacad ah, oo taageera ay ka heleen markii hore.
2 – Awoodaha shisheeye oo doonaya in Soomaaliya dawlad la’aan ahaato, si ay ugu noqoto meel ay ayagu ka fushadaan danahooda gaarka ah.
3 – Idaacado iyo TV – ya ka ganacsada balaayooyinka oo dan u arkay in Soomaaliya noqoto meel aan holaceedu dhamaan, si ay u helaan warar joogta ah oo aduunka ka gedmaya.
4 - Iyo qolooyin kale oo fara badan oo balaaya ku nool ah
Maxaa ka dhexeeya ayaga iyo jabhadihii?
Sidii aan horay u soo sheegnay dadkaan diinta ku danaystaa badankoodu waa Mooryaantii qabaa’ilka oo camaamada la siiyay.Waa ku jireen markii hore dad yar oo waxaan daacad moodayay, laakin hadda waa isaga baxeen markii ay arkeen in abeesooyin iyo masas camaamada soo qaateen, dad fara badan oo ka tawba keenay oo aan arkay ayaa jira iyo kuwa kale oo aan aqaan oo la ii sheegay in ay ka carareen markii waagu ku baryay, oo ay arkeen in meesha waxa lagu haayo ay yihiin diinta ku gambo ee ku danayso. Mana jecli in aan magacya sheego, laakin waxa aan hayaa tira fara badan oo shalay halaagaan horboodaysay oo hadda ay ka marayso {aan ooyee albaabka ii xira}, tiiraanya darteed iyo sida loo marin habaabiyay. Dadkaan qaarkood magacoodu aad ayuu u dheeryahay.
Maxaa soo socda?
1 - Kooxahani waxa ay iska noqon doonaan WarLord-ya cusub oo kuwii hore ka dhibaata badan, laakin camaamada waa-weyn wata, si ay u qariyaan halaagooda, ayagoo u hardamaya ilaha dhaqaalaha gaar ahaan Beledweyne iyo Kismaayo inta u dhaxaysa, laakin waa ay iska dhamaan doonaan sidii adeeryaalkood-ba u dhamaaden, shacabkuna wuu ogyahay, waana ka horeeyaa kooxahaan, laakin wax-garadkii ayaa laga dhigay wax la dilay iyo wax la qaxiyay, ayadoo si gaar ah loo abaaray Culumada la ixtiraamo, Dhaqanka la dhawro, Saraakiisha, Aqoonyahanka, Ganacsatada iyo cid alla iyo cidii bulshada indha u ahayd xag aqooneed ama xag dhaqaale. Intii hartayna way af-duubanyihiin oo qoray ayaa madaxa looga hayaa, laakin Alla idankii waxa aan isleeyahay kacdoon shacbi oo nabad doon ah, dagaal diidna ah ayaa dhici doona muda dhaw, diin-ku-danaystayaashuna waqtigoodu wuu iska dhamaan doonaa.
Waxaasa loo baahanyahay:
1 – Wax-garadka qaybihiisa kala duwan waxaa looga baahanyahay in ay u ololeeyan in aan dimbiile dagaal oo dhiig ku nool ah aan hadda kadib loo ogolaan in uu xil ka raadiyo Soomaaliya, xil yar iyo mid wayn intaba, waana in Buug-madaw la furaa oo la geliyo dhamaan dagaal iyo dhiig ka macaashayaasha, si dadka Soomaaliyeed iyo Aduunkuba u barto dadkaa ayaga ah.
2 – waa in la isku xiraa bulshada nabadda jecel, ee dagaal-ku-noolayaashu kala firdhiyeen, si mar labaad loo jibiyo, dhiig-ka-macaashayaasha.
Boorama, Berbera, Hargaysa, Boosaaso, Garoowe, Gaalkacyo, Beledwene, Jowhar, Xamar, Marka, Baydhabo, Baardheere, Baraawe, Janaale, Kismaayo iyo magaalooyinka kale waxaa lagu dhisay nabad iyo xasilooni, ee laguma dhisin colaad iyo dagaal aan ujeedda lahayn.
Suugaan koobaan aan ku soo gunaanado:
Duulkaan dagalku duufsadaw Dadkiina maad u Danqataan?
Danyarta aan Daryeel lahayn ee Daalan maad u Danqataan?
Dhalaanka Diifka Daadihaa ee Dulman maad u Danqataan?
Dumarka Dagaalku Daashadee Dalcaawgaa maad u Danqataan?
Duqowda madfac Dooxay een la Daaweyn maad u Danqataan?
Dariiqa maydka Daadsan een la Duugin maad u Danqataan?
Diinya Damiir ma waad lahayn Dalka maxaad u Dumiseen?
Ma Dalkaya Diintaya Dadkaad Dantiina uun u Dayacdeen?
Dereja maleh Dumintaan ee Dib u-dhis maad ka Doorataan?
--------------------------------------------------------------------------------
Xasan Xundubey Jimcale
London, UK
walaalnimo@hotmail.com
Subscribe to:
Posts (Atom)